Zapalenie opłucnej – przyczyny, objawy, leczenie

Zapalenie opłucnej to stan zapalny opłucnej, mogący manifestować się między innymi bólem w klatce piersiowej, kaszlem oraz dusznością. To schorzenie o charakterze wtórnym – jego etiologia jest zróżnicowana i obejmuje zarówno choroby infekcyjne, jak i procesy nowotworowe czy autoimmunologiczne. Wczesne rozpoznanie i ustalenie przyczyny zapalenia opłucnej ma kluczowe znaczenie dla skutecznego leczenia oraz zapobiegania powikłaniom.

Czym jest opłucna?

Opłucna to rodzaj worka, w którym znajduje się płuco, zbudowanego z surowiczej błony składającej się z dwóch blaszek: opłucnej płucnej (pokrywającej powierzchnię płuc) oraz opłucnej ściennej (wyściełającej wewnętrzną powierzchnię klatki piersiowej, przeponę i śródpiersie). Pomiędzy nimi znajduje się szczelinowata przestrzeń tzw. jama opłucnej, w której stale jest obecna niewielka ilość płynu opłucnowego – około 10 ml.

Płyn umożliwia swobodne i bezbolesne przesuwanie się płuc względem ścian klatki piersiowej podczas oddychania, co pozwala na płynne rozprężanie i kurczenie się organu przy każdym wdechu i wydechu. Opłucna pełni niezwykle istotną rolę nie tylko w procesie oddychania – chroni również płuca przed uszkodzeniami zewnętrznymi oraz nadmiernym tarciem. Dzięki niej, płuca zachowują odpowiedni poziom wilgoci, co jest kluczowe dla ich prawidłowego funkcjonowania i zachowania zdrowia.

Zapalenie opłucnej – co to jest?

Zapalenie opłucnej to stan zapalny opłucnej –  proces, w przebiegu którego w jamie opłucnej może gromadzić się nadmierna ilość płynu, tzw. wysięku (miewa on charakter surowiczy, krwotoczny lub ropny). W takiej sytuacji rozpoznaje się wysiękowe zapalenie opłucnej. Choroba może przebiegać również bez obecności wysięku — wówczas mówimy o suchym (włóknikowym) zapaleniu opłucnej, które często stanowi wstępną fazę postaci wysiękowej.

Warto przeczytać: https://diag.pl/pacjent/artykuly/czym-jest-zapalenie-pluc-i-w-jaki-sposob-mozna-je-zdiagnozowac/

Zapalenie opłucnej – przyczyny

Do przyczyn zapalenia opłucnej należą między innymi:

• bakteryjne zapalenie płuc – najczęstsze źródło wysięku w opłucnej,
• zatorowość płucna,
• międzybłoniak opłucnej – nowotwór pierwotny opłucnej,
• nowotwory przerzutowe –  dotyczy to między innymi przerzutów związanych z rakiem płuca, rakiem piersi, chłoniakami,
• gruźlica,
• choroby autoimmunologiczne, takie jak np. reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty,  
• spożywanie niektórych leków,
• choroby wątroby, trzustki, nerek,
• zakażenia wirusowe dróg oddechowych,
• zawał serca,
• zaburzenia endokrynologiczne,
• urazy klatki piersiowej,
• zachłyśnięcia, zadławienia,
• operacje w obrębie klatki piersiowej i jamy brzusznej.

Choć czynniki związane ze stylem życia nie są bezpośrednią przyczyną zapalenia opłucnej, mogą istotnie wpływać na ogólną kondycję płuc. Na przykład palenie tytoniu uszkadza tkankę płucną, zwiększając tym samym ryzyko infekcji, która może prowadzić do zapalenia opłucnej. Również brak aktywności fizycznej czy dieta uboga w przeciwutleniacze, a bogata w przetworzone produkty, mogą osłabiać funkcjonowanie układu odpornościowego, utrudniając organizmowi walkę z chorobami.

Zapalenie opłucnej – objawy

Niezależnie od etiologii, proces zapalny prowadzi do zmian w strukturze i funkcji opłucnej, co może powodować różne objawy. Symptomy wynikają zarówno z aktywnego procesu zapalnego, w przebiegu którego uwalniane są cytokiny prozapalne, jak i z mechanicznego ucisku na okoliczne tkanki wywołanego nadmiernym nagromadzeniem płynu w jamie opłucnej.

Chory zwykle odczuwa w klatce piersiowej dolegliwości bólowe o charakterze kłującym, nasilające się podczas wdechu, uniemożliwiające zaczerpnięcie znacznej ilości powietrza. Ból może również pojawić się w jamie brzusznej oraz w okolicach barku. Często występują zaburzenia oddychania, duszności o różnym stopniu nasilenia, uczucie ciężkości w klatce piersiowej i suchy kaszel. Do pozostałych objawów należą między innymi:

• ograniczona ruchomość oddechowa klatki piersiowej po chorej stronie,
• gorączka lub przewlekły stan podgorączkowy,
• dreszcze, poty,
• niezamierzona utrata masy ciała,
• osłabienie, uczucie ogólnego rozbicia.

Bywa, że zapalenie opłucnej przebiega bezobjawowo.

Zapalenie opłucnej – diagnostyka

Zapalenie opłucnej jest objawem towarzyszącym wielu stanom patologicznym, dlatego jego obecność zawsze wymaga dalszej diagnostyki – pojawienie symptomów mogących świadczyć o rozwoju schorzenia wymaga konsultacji lekarskiej.

W pierwszej kolejności lekarz przeprowadza badanie fizykalne, w tym osłuchiwanie stetoskopem klatki piersiowej chorego. Niezbędne jest przeprowadzenie badań obrazowych (RTG klatki piersiowej, USG opłucnej, tomografii klatki piersiowej). Lekarz może zlecić torakocentezę czyli pobranie płynu z jamy opłucnej do analizy. Specjalista dokonuje punkcji (czyli nakłuwa jamę opłucnej) i w ten sposób uzyskuje materiał do badań fizykochemicznych, bakteriologicznych oraz cytologicznych. Na podstawie wyników lekarz decyduje o dalszym postępowaniu.

Przeczytaj także: https://diag.pl/pacjent/artykuly/atypowe-zapalenie-pluc-co-je-powoduje-i-w-jaki-sposob-sie-objawia/

Istotnym elementem postępowania jest diagnostyka różnicowa. Bardzo ważne jest, aby precyzyjnie odróżnić zapalenie opłucnej od innych chorób o podobnych objawach, takich jak zatorowość płucna, zapalenie płuc, nowotwory płuc czy złamania żeber. Dzięki temu możliwe jest wdrożenie odpowiedniego leczenia i uniknięcie powikłań.

Zapalenie opłucnej – rokowania

Rokowanie w zapaleniu opłucnej zależy głównie od przyczyny choroby oraz szybkości wdrożenia leczenia. Brak odpowiedniej terapii może prowadzić do powiększenia prawej komory serca, niewydolności oddechowej, a w najcięższych przypadkach nawet do śmierci.

W większości sytuacji, przy odpowiednim postępowaniu, objawy ustępują w ciągu kilku dni lub tygodni, a pełny powrót do zdrowia jest możliwy. Jeśli jednak zapalenie jest powikłaniem choroby przewlekłej lub nowotworowej, przebieg może być cięższy, a rokowanie ostrożniejsze.

Zapalenie opłucnej – ile trwa leczenie?

Warunkiem skutecznej terapii jest precyzyjna diagnostyka oraz ukierunkowanie leczenie choroby podstawowej odpowiedzialnej za rozwój zapalenia opłucnej (zarówno wybór metod leczniczych jak i długość trwania kuracji są warunkowane etiologią procesu zapalnego).

Leczenie zapalenia opłucnej oparte jest głównie na farmakoterapii – choremu zaleca się przyjmowanie antybiotyków czy glikokortykosteroidów. W niektórych przypadkach zachodzi potrzeba wykonania punkcji jamy opłucnej, aby podać lek bezpośrednio w obszar objęty procesem zapalnym. Czasami konieczne jest wykonanie drenażu wysięku opłucnowego – zabiegu, który polega na wprowadzeniu przez przestrzeń międzyżebrową do jamy opłucnej drenu w celu usunięcia nadmiaru płynu.

W procesie leczenia zapalenia opłucnej istotną rolę odgrywa również kinezyterapia oddechowa, ćwiczenia ogólnousprawniające oraz fizykoterapia.

Zapalenie opłucnej – czy jest zaraźliwe?

Zapalenie opłucnej nie jest chorobą zakaźną i samo w sobie nie przenosi się z człowieka na człowieka. W sytuacji, gdy stan zapalny rozwija się w przebiegu chorób wywołanych drobnoustrojami (takich jak gruźlica, bakteryjne zapalenie płuc czy niektóre infekcje wirusowe), możliwa jest transmisja patogenu odpowiedzialnego za chorobę podstawową. Jeśli zapalenie opłucnej wynika z procesów niezakaźnych, na przykład nowotworów, chorób autoimmunologicznych, czy zatorowości płucnej, nie stanowi zagrożenia epidemiologicznego.

Zapalenie opłucnej – zapobieganie

Zapobieganie zapaleniu opłucnej opiera się przede wszystkim na dbaniu o zdrowie układu oddechowego oraz szybkim leczeniu infekcji. Ważne jest unikanie czynników ryzyka, takich jak palenie tytoniu czy narażenie na wdychanie zanieczyszczonego powietrza. Regularne szczepienia przeciwko grypie mogą zmniejszyć ryzyko powikłań, które często prowadzą do zapalenia opłucnej. Ponadto, odpowiednia higiena, zdrowa dieta i aktywność fizyczna wspierają układ odpornościowy, pomagając w ochronie przed chorobami płuc.