Toksoplazmoza w ciąży - objawy, przyczyny i rozpoznanie choroby

Toxoplasma gondii to niepozorny pierwotniak, który powszechnie występuje na całym świecie i często wywołuje zakażenia pasożytnicze. Szacuje się, że nawet co trzeci człowiek jest jego nosicielem, jednak większość tych infekcji przebiega bezobjawowo. Problem pojawia się w ciąży – toksoplazmoza może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych dla rozwijającego się płodu. Jakie są potencjalne drogi zakażenia tym pasożytem i kiedy warto zbadać się w kierunku jego obecności w organizmie?

Jak można zarazić się toksoplazmozą?

Toksoplazmoza jest chorobą wywołaną przez pierwotniaka Toxoplasma gondii. To pasożyt szeroko rozpowszechniony na całym świecie, mogący zakażać zarówno ludzi, jak i zwierzęta. Jego cykl rozwojowy obejmuje dwa etapy – płciowy i bezpłciowy, w których trakcie przechodzi przez 3 stadia inwazyjne:

• sporozoity,
• tachyzoity,
• bradyzoity.

Głównym żywicielem ostatecznym T. gondii są kotowate, w tym domowe koty. Pasożyt przenika do ich nabłonka jelita cienkiego, gdzie tworzy zdolne do zakażania oocysty, w których wnętrzu rozwijają się sporozoity. To formy gotowe do zakażania kolejnych organizmów, które wraz z kałem zwierzęcia powracają do środowiska.

Po przedostaniu się do kolejnego organizmu, np. człowieka, sporozoity ponownie wnikają do nabłonka jelita cienkiego, gdzie przekształcają się w tachyzoity – to postać aktywna, która szybko się replikuje i rozprzestrzenia wraz z krwią do kolejnych narządów, m.in. mięśni (w tym serca), mózgu czy oczu.

Ostatnia forma, czyli bradyzoity, to postać przetrwalnikowa pasożyta, która powstaje, gdy organizm zaczyna zwalczać zakażenie. Tworzy w tkankach cysty, które mogą pozostać tam przez wiele lat w gotowości do reaktywacji, wywołanej np. przez zaburzenia odporności.

Człowiek może zakazić się T. gondii poprzez różne drogi transmisji. Nie potrzeba do tego bezpośredniego kontaktu z odchodami zwierząt, choć to oczywiście jedna z dróg zakażenia, np. podczas czyszczenia kociej kuwety. Jednak równie skutecznym sposobem na wniknięcie pasożyta do organizmu jest zetknięcie się ze skażonym przez te odchody otoczeniem. Do infekcji dochodzi poprzez:

• spożycie surowego lub niedogotowanego mięsa zawierającego cysty pasożyta,
• picie skażonej wody lub niepasteryzowanego mleka koziego,
• spożycie nieumytych warzyw i owoców,
• kontakt z zanieczyszczoną glebą, np. w ogrodzie czy piaskownicy,
• pływanie w zbiornikach wodnych, w których obecne są oocysty pasożyta,
• przeszczepy narządów i transfuzje krwi od zakażonego dawcy.

Podróże do krajów tropikalnych mogą zwiększać ryzyko zakażenia bardziej zjadliwymi szczepami T. gondii, co wiąże się z cięższym przebiegiem choroby.

Czym grozi toksoplazmoza w ciąży?

W kontekście toksoplazmozy w ciąży największym zagrożeniem jest zakażenie płodu przez łożysko. Dochodzi do niego, gdy kobieta ciężarna styka się z pasożytem po raz pierwszy w życiu. Ryzyko przeniesienia zakażenia na dziecko rośnie z każdym kolejnym trymestrem, jednak jego skutki są najpoważniejsze, gdy infekcja wystąpi w pierwszych tygodniach ciąży.

Wczesna infekcja, zwłaszcza jeśli nie została poddana leczeniu, może prowadzić do poronienia, obumarcia płodu lub ciężkich uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego, w tym wodogłowia, zwapnień śródmózgowych czy zapalenia siatkówki i naczyniówki.

W niektórych przypadkach toksoplazmoza w ciąży może się reaktywować u kobiet, które przeszły zakażenie wcześniej, zwłaszcza przy osłabieniu układu odpornościowego – np. w przebiegu chorób autoimmunologicznych. Wynika to z obecności w organizmie wspomnianych wcześniej cyst przetrwalnikowych.

Objawy toksoplazmozy w ciąży

U większości kobiet w ciąży zakażenie przebiega bezobjawowo. Gdy pojawiają się symptomy, są one łagodne i niespecyficzne. Mogą wystąpić między 5. a 23. dniem od kontaktu z pasożytem. Do najczęstszych należą:

• stan podgorączkowy lub gorączka,
• bóle głowy i mięśni,
• osłabienie, nadmierna potliwość,
• ból gardła,
• powiększenie węzłów chłonnych (limfadenopatia),
• wysypka.

W rzadkich przypadkach mogą rozwinąć się poważniejsze objawy toksoplazmozy w ciąży, takie jak zapalenie siatkówki lub naczyniówki oka i związane z nimi zaburzenia widzenia.

Ile razy należy wykonać badanie toksoplazmozy w ciąży?

U kobiet planujących ciążę zalecane są badania serologiczne w kierunku toksoplazmozy. Określają one obecność przeciwciał IgM i IgG, dzięki czemu pozwalają stwierdzić, czy kobieta miała już kontakt z pasożytem. W przypadku wyników sugerujących świeże zakażenie, zaleca się odroczenie planów prokreacyjnych.

Sprawdź badanie: https://diag.pl/sklep/badania/toxoplazma-gondi-przeciwciala-igg-igm/

Z kolei w czasie ciąży badania przesiewowe wykonuje się na początku ciąży (I trymestr), a następnie – w zależności od ryzyka – co kilka miesięcy, aby wychwycić ewentualne zakażenie pierwotne. W przypadku podejrzenia infekcji konieczna jest szybka konsultacja z lekarzem prowadzącym i wdrożenie leczenia.

Toksoplazmoza – normy IgG w ciąży

Interpretacja wyników badań serologicznych opiera się na oznaczeniu poziomu dwóch klas przeciwciał:

• IgM – pojawiają się jako pierwsze po zakażeniu i mogą utrzymywać się nawet ponad rok. Ich obecność sugeruje niedawne zakażenie,
• IgG – świadczą o przebyciu infekcji w przeszłości. Pozostają obecne przez całe życie i mogą rosnąć przy reaktywacji zakażenia.

Dlatego pojedynczy wynik badania IgG nie pozwala na jednoznaczną interpretację czasu zakażenia. Aby ocenić, kiedy doszło do zakażenia, porównuje się poziom przeciwciał w dwóch badaniach wykonanych w odstępie około dwóch tygodni. Zmieniające się miano IgG (rosnące lub malejące) wskazuje na niedawną infekcję.

W niektórych przypadkach stosuje się test awidności IgG, czyli ich powinowactwa do T.gondii. Im dłuższy kontakt z pasożytem, tym organizm może wytworzyć bardziej wyspecjalizowane przeciwciała. Test ten pozwala więc określić, czy zakażenie miało miejsce w ostatnich miesiącach, czy znacznie wcześniej – co ma istotne znaczenie w ocenie ryzyka dla płodu.

Jak wygląda leczenie toksoplazmozy w ciąży?

Leczenie toksoplazmozy w ciąży jest najskuteczniejsze, gdy zostanie wdrożone w ciągu pierwszych trzech tygodni od zakażenia. Po tym czasie pasożyt przekształca się w formę uśpioną, na którą nie działa dostępne obecnie leczenie. Podstawowym celem terapii toksoplazmozy w ciąży jest zapobieganie przeniesienia pasożyta przez łożysko do płodu. Najczęściej stosuje się w tym celu antybiotyk spiramycynę, która zmniejsza ryzyko zakażenia dziecka.

W przypadku potwierdzenia zakażenia płodu, terapię spiramycyną zastępuje się kombinacją pirymetaminy, sulfadiazyny i kwasu foliowego, które przenikają przez łożysko i mogą eliminować infekcję w tkankach płodu.  W przypadku potwierdzenia zakażenia u dziecka po porodzie kontynuuje się leczenie przez wiele miesięcy, a niemowlę pozostaje pod stałą opieką neurologa i okulisty.

Wpływ toksoplazmozy w ciąży na zdrowie dziecka

Choć leczenie toksoplazmozy w ciąży znacznie ogranicza ryzyko ciężkich powikłań, zakażenie może mieć długofalowe skutki. W niektórych przypadkach choroba nabyta w życiu płodowym prowadzi do:

• opóźnienia rozwoju psychoruchowego,
• zaburzeń widzenia, w tym ślepoty,
• drgawek,
• powiększenia wątroby i śledziony,
• małogłowia lub wodogłowia.

Nawet przy odpowiednim leczeniu istnieje ryzyko, że formy przetrwalnikowe pasożyta pozostaną w mózgu lub sercu dziecka i mogą ulec reaktywacji w późniejszym okresie życia, zwłaszcza przy obniżeniu odporności.

Pytania i odpowiedzi

1. Czy dieta kobiety ciężarnej, np. spożywanie surowych lub niedogotowanych mięs, może znacząco wpłynąć na ryzyko zakażenia toksoplazmozą?

Tak, spożywanie surowych lub wpół surowych mięs (zwłaszcza pochodzących z niesprawdzonych źródeł) przez kobietę ciężarną znacząco zwiększa ryzyko zakażenia toksoplazmozą.

2. Czy istnieją różnice w ryzyku dla płodu w zależności od trymestru ciąży, w którym doszło do zakażenia toksoplazmozą?

Im później dochodzi do rozwoju toksoplazmozy w ciąży, tym większe ryzyko przeniesienia infekcji na płód. Z kolei wcześniejsze zakażenie może mieć cięższy przebieg i poważniejsze skutki.

3. Czy ciężarne z osłabioną odpornością są bardziej narażone na poważniejsze konsekwencje infekcji? Tak, osłabiona odporność zwiększa ryzyko cięższego przebiegu toksoplazmozy w ciąży i rozwoju powikłań u płodu. Sprzyja także nawrotowi dawno przebytej infekcji.