Pokrzywka u dzieci – skąd się bierze i jak sobie z nią radzić?

Pokrzywka to częsta dolegliwość dermatologiczna, która może występować także u dzieci. Charakteryzuje się nagłym pojawieniem się swędzących bąbli na skórze, z wyglądu przypominających poparzenie pokrzywą, stąd też jej nazwa. Choć w większości przypadków zmiany ustępują samoistnie lub po zastosowaniu prostego leczenia, dla rodziców stanowią źródło niepokoju – szczególnie wtedy, gdy pojawiają się po raz pierwszy. W artykule przedstawiamy, jak rozpoznać pokrzywkę u dziecka, co może być jej przyczyną, jak reagować i kiedy zgłosić się do lekarza. 

Czym jest pokrzywka?

Pokrzywka stanowi reakcję nadwrażliwości organizmu. Mechanizm jej powstawania jest związany z nadmiernym uwalnianiem histaminy oraz innych mediatorów zapalnych z komórek tucznych (mastocytów) w skórze. Prowadzi to do rozszerzenia naczyń krwionośnych, zwiększenia ich przepuszczalności i gromadzenia się płynu w skórze, co skutkuje powstaniem bąbli i świądem.

Jak wygląda pokrzywka u dziecka?

Pokrzywka u dzieci objawia się jako nagle pojawiające się, wypukłe zmiany skórne o charakterze bąbli. Są one zwykle różowe lub czerwone, mają wyraźne granice i mogą się zlewać w większe ogniska. Zmiany mają tendencję do szybkiego przemieszczania się – jedne bąble znikają, a w ich miejscu pojawiają się nowe. Typowym objawem towarzyszącym jest silny świąd, który może być szczególnie dokuczliwy i wpływać na samopoczucie dziecka.

Pokrzywka może obejmować dowolną część ciała – tułów, kończyny, a także twarz, skórę głowy. Czasami dochodzi również do obrzęku warg, powiek, dłoni lub stóp – wówczas mówimy o obrzęku naczynioruchowym (nazywanym też obrzękiem Quinckego). W skrajnych przypadkach pojawiają się trudności w oddychaniu, co jest objawem alarmowym i wymaga natychmiastowej interwencji lekarskiej.

Skąd bierze się pokrzywka u dzieci?

Przyczyny pokrzywki są bardzo różnorodne.

Infekcje wirusowe i bakteryjne

U dzieci pokrzywka często towarzyszy infekcjom dróg oddechowych, przewodu pokarmowego lub zakażeniom wirusowym. Może pojawić się zarówno przed wystąpieniem innych objawów choroby, jak i w trakcie lub już po jej zakończeniu. Związana jest z odpowiedzią immunologiczną organizmu na czynniki zakaźne.

Alergie pokarmowe

Jedną z najczęstszych przyczyn pokrzywki u dzieci są reakcje alergiczne na określone składniki diety. U niemowląt i małych dzieci uczulać mogą: mleko krowie, jajka, orzeszki ziemne, ryby, soja czy pszenica. Reakcja pojawia się zwykle w ciągu kilkudziesięciu minut od spożycia uczulającego pokarmu.

Alergie kontaktowe i środowiskowe

Kontakt skóry z alergenem – np. z lateksem lub detergentami – może prowadzić do pokrzywki kontaktowej. Reakcja powodowana nadwrażliwością pojawia się zwykle miejscowo, tzn. w miejscu kontaktu z alergenem, po kilkudziesięciu godzinach. Wdychanie alergenów obecnych na sierści zwierząt, pyłków roślin czy w odchodach roztoczy może powodować alergię, która poza objawami z górnych dróg oddechowych czy oczu obejmuje również pokrzywkę.

Użądlenia przez owady

U niektórych osób ukąszenie owadów błonkoskrzydłych (pszczoły, osy, szerszenia) czy komara (muchówka) może wywołać silną reakcję skórną – rozlewającą się, miejscową, a niekiedy nawet ogólnoustrojową. W takich przypadkach pokrzywce może towarzyszyć obrzęk, spadek ciśnienia lub trudności w oddychaniu, stanowiące większe zagrożenie niż reakcje skórne.

Leki

Niektóre leki – zwłaszcza antybiotyki, leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe – mogą powodować pokrzywkę, która stanowi objaw reakcji alergicznej (natychmiastowej) lub nadwrażliwości (tzw. typu późnego).

Czynniki fizyczne

Rzadziej pokrzywkę u dzieci mogą wywoływać czynniki mechaniczne lub fizyczne, takie jak zimno, ciepło, ucisk, pot czy wibracje. Tego typu pokrzywki określa się jako fizykalne.

Rodzaje pokrzywki – ostra i przewlekła

U dzieci zdecydowanie najczęściej występuje ostra pokrzywka, która trwa krócej niż 6 tygodni. Może mieć związek z infekcją, alergią pokarmową lub kontaktową, użądleniem przez owada albo z reakcją na leki. W większości przypadków ustępuje w ciągu kilku dni.

Przewlekła pokrzywka, trwająca powyżej 6 tygodni, występuje znacznie rzadziej i jest zwykle związana z innymi schorzeniami – autoimmunologicznymi, endokrynologicznymi lub przewlekłymi infekcjami. U dzieci ten typ pokrzywki stanowi zaledwie kilka procent wszystkich przypadków.

Jak rozpoznać, że to pokrzywka?

Rozpoznanie pokrzywki opiera się głównie na charakterystycznym wyglądzie zmian skórnych oraz wywiadzie. Jeżeli u dziecka pojawiły się swędzące bąble, które szybko się przemieszczają i znikają bez śladu po kilku godzinach lub dniach, istnieje duże prawdopodobieństwo, że to właśnie pokrzywka. Należy jednak pamiętać, że inne dermatozy, tj. schorzenia skórne, takie jak wysypki wirusowe czy atopowe zapalenie skóry, mogą w początkowej fazie wyglądać podobnie.

W diagnostyce pomocne jest zwrócenie uwagi na:

• czas pojawienia się zmian (np. po jedzeniu, kontakcie z alergenem, podczas infekcji);
• lokalizację i rozległość zmian;
• objawy towarzyszące, takie jak gorączka, biegunka, kaszel, duszność czy osłabienie;
• ewentualne stosowane leki lub nowo wprowadzone pokarmy.

W przewlekłej pokrzywce konieczne jest wykonanie dodatkowych badań – m.in. testów alergicznych, morfologii, poziomu immunoglobulin, testów w kierunku infekcji pasożytniczych i chorób autoimmunologicznych. U dzieci z częstymi nawrotami pokrzywki warto prowadzić dzienniczek objawów, w którym zapisywane będą okoliczności wystąpienia zmian, spożywane pokarmy, stosowane leki czy kontakt z alergenami. Może to znacząco ułatwić ustalenie przyczyny i skuteczne unikanie nawrotów.

Co robić, gdy dziecko ma pokrzywkę?

Jeśli zauważysz u dziecka objawy pokrzywki, przede wszystkim zachowaj spokój. W większości przypadków jest to łagodna reakcja. W pierwszej kolejności trzeba usunąć potencjalny czynnik wywołujący reakcję skórną. Jeśli pokrzywka pojawiła się po spożyciu konkretnego pokarmu lub po zastosowaniu leku, należy go natychmiast odstawić i unikać dalszego kontaktu. Kolejnym krokiem jest podanie leku przeciwhistaminowego. W aptece dostępne są bez recepty preparaty dla dzieci zawierające lewocetyryzynę, loratadynę lub desloratadynę. Ich działanie łagodzi świąd i redukuje zmiany skórne. 

Wskazane jest zastosowanie chłodnych okładów, które przyniosą ulgę w świądzie i zmniejszą obrzęk, noszenie lekkich bawełnianych ubrań i unikanie gorących kąpieli. Aby nie podrażniać skóry ani nie zwiększać ryzyka infekcji, dziecko powinno unikać drapania się. Jeśli jest to pokrzywka towarzysząca infekcji, należy zadbać o odpowiednie nawodnienie i odpoczynek. W przypadkach cięższych, gdy występują objawy ogólnoustrojowe, lekarz może zalecić krótkotrwałe stosowanie glikokortykosteroidów doustnych.

Kiedy udać się do lekarza?

Nie każda pokrzywka wymaga pilnej interwencji medycznej. Warto jednak skonsultować się z lekarzem w następujących sytuacjach:

• pokrzywka utrzymuje się dłużej niż kilka dni pomimo leczenia;
• zmiany pojawiają się cyklicznie lub trwają ponad 6 tygodni (podejrzenie postaci przewlekłej);
• pojawia się obrzęk języka, ust, powiek lub trudności w oddychaniu;
• występuje gorączka, złe samopoczucie lub inne niepokojące objawy ogólne;
• istnieje podejrzenie reakcji na lek lub alergen pokarmowy;
• dziecko ma rozpoznaną chorobę przewlekłą (np. astmę, atopowe zapalenie skóry, alergię wielonarządową).

W nagłych przypadkach – szczególnie przy objawach duszności, omdleniach czy obrzęku twarzy – należy natychmiast udać się na SOR lub wezwać pogotowie.

Pokrzywka w ciąży – ryzyko dla rozwijającego się dziecka

Pojawienie się pokrzywki w ciąży bywa dla przyszłych mam źródłem niepokoju. W zdecydowanej większości przypadków nie stanowi bezpośredniego zagrożenia dla rozwijającego się płodu. Wymaga jednak uważnej obserwacji, odpowiedniego leczenia i – w niektórych przypadkach – konsultacji z lekarzem specjalistą. Towarzyszące pokrzywce zmiany są ograniczone do skóry i tkanek podskórnych, co oznacza, że nie przenikają przez łożysko i nie oddziałują bezpośrednio na płód.

W przypadku ostrej pokrzywki, która trwa krótko (zwykle do kilku dni) i ma łagodny przebieg, ryzyko dla dziecka jest praktycznie zerowe. Problemem może być jedynie dyskomfort matki – np. intensywny świąd lub bezsenność – który pośrednio wpływa na samopoczucie i jakość życia kobiety w ciąży, ale nie jest szkodliwy dla dziecka.

Nieco więcej uwagi wymaga pokrzywka przewlekła, trwająca dłużej niż 6 tygodni, szczególnie jeśli wiąże się z chorobą autoimmunologiczną, infekcją lub koniecznością stosowania leków. Konieczna jest wówczas dokładna diagnostyka i odpowiednie leczenie, dostosowane do etapu ciąży.

Choć sama pokrzywka rzadko stanowi zagrożenie, istnieją sytuacje, które wymagają szczególnej ostrożności. Jeśli pokrzywce towarzyszy obrzęk twarzy, języka, gardła lub trudności z oddychaniem, może to świadczyć o reakcji anafilaktycznej. To stan nagły, wymagający natychmiastowej pomocy medycznej, zarówno ze względu na zdrowie matki, jak i bezpieczeństwo płodu (ryzyko niedotlenienia). Jeśli pokrzywka jest częścią cięższej reakcji alergicznej (np. na antybiotyk, orzechy, owoce morza), może dojść do spadku ciśnienia, przyspieszenia akcji serca lub omdlenia. Te objawy są w stanie pośrednio wpływać na przepływ krwi przez łożysko i tym samym zaburzać dotlenienie płodu. 

Niektóre leki nie są zalecane w ciąży, szczególnie w pierwszym trymestrze. Dlatego leczenie pokrzywki w ciąży powinno zawsze odbywać się pod nadzorem lekarza.

Podsumowanie

Pokrzywka u dzieci to powszechny i zazwyczaj łagodny problem skórny. Mimo niepokojącego wyglądu, w większości przypadków nie stanowi zagrożenia dla zdrowia. Kluczowe jest szybkie rozpoznanie objawów, właściwa reakcja i obserwacja dziecka. Leki przeciwhistaminowe, chłodne okłady i wykluczenie potencjalnych alergenów zwykle przynoszą szybką ulgę. Jeśli jednak pokrzywce towarzyszą inne objawy, trwa długo lub ma ciężki przebieg, należy zasięgnąć porady lekarza. Dzięki odpowiedniemu podejściu i wiedzy pokrzywkę można skutecznie kontrolować i zminimalizować ryzyko nawrotów.

Opracowanie: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Konsultacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela