Na czym polega ADHD u dzieci? Z czym można je pomylić?

ADHD, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, jest obecnie jednym z najczęściej rozpoznawanych zaburzeń psychicznych u dzieci (nawet u 10% małych pacjentów). Przed podjęciem skomplikowanej diagnostyki warto jednak wykluczyć inne problemy, które mogą dawać podobne objawy. Sprawdź, jak możesz pomóc swojemu dziecku.

Czym jest ADHD?

ADHD (ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder) to zaburzenie neurorozwojowe, spowodowane nieprawidłowościami w rozwoju układu nerwowego. Najczęściej diagnozuje się je u dzieci, które ukończyły 7. rok życia, choć początki ADHD można zaobserwować już u młodszych pacjentów. Dzięki skutecznej interwencji objawy zaburzenia mogą z wiekiem wygasać, ale bardzo często (u około 60% przypadków) utrzymują się także w dorosłym życiu.

ADHD charakteryzuje się trudnościami z utrzymaniem uwagi, nadaktywnością, impulsywnym zachowaniem. Nadmiar energii czy niecierpliwość to wprawdzie cechy, które spotyka się także u normalnie rozwijających się dzieci, ale w przypadku ADHD są one znacznie bardziej nasilone i niewspółmierne do poziomu rozwoju. Zazwyczaj powodują znaczne problemy w funkcjonowaniu w domu, w szkole, wśród rówieśników, czego konsekwencją bywa z kolei obniżona samoocena.

Jak objawia się ADHD u dzieci?

Kiedy można podejrzewać, że dziecko ma ADHD? Symptomy tego zaburzenia są zróżnicowane, ale dzieli się je na trzy grupy objawów.

Nadmierna aktywność

Dziecko z ADHD jest nadpobudliwe. Z trudem może usiedzieć w jednym miejscu – wierci się, biega, wspina na meble, nawet gdy jest to niewskazane. Zmuszone do siedzenia nieruchomo bębni palcami o blat, macha nogami. Niepokój psychoruchowy uniemożliwiający dłuższą bezczynność wykazują też starsze dzieci, które mają większą niż maluchy kontrolę nad swoim zachowaniem. Objawy nadaktywności to także: wykonywanie kilku czynności naraz, trudność z cierpliwym czekaniem na swoją kolej, gadatliwość. Aktywność dziecka nadpobudliwego zwykle jest chaotyczna – maluch nie radzi sobie z realizacją celowych, zaplanowanych działań.

Impulsywność

Dziecko z ADHD ma trudność z kontrolowaniem swoich spontanicznych zachowań i przewidywaniem ich konsekwencji. Podejmuje szybkie decyzje, działa bez całkowitego zrozumienia instrukcji, odpowiada, zanim usłyszy koniec pytania, przerywa innym w pół zdania, formułuje nieadekwatne, czasem nietaktowne uwagi. Impulsywność oznacza też zmienny nastrój, brak kontroli nad emocjami, w szczególności łatwiejsze wpadanie w złość i reagowanie agresją niewspółmiernie do sytuacji. Brak samokontroli utrudnia też wykonywanie złożonych, długoterminowych zadań czy oczekiwanie na gratyfikację.

Problemy z koncentracją

Dziecko z ADHD ma problem ze skupieniem uwagi, zwłaszcza na zadaniach trudnych, monotonnych, mało dla niego interesujących. Łatwo się rozprasza pod wpływem zewnętrznych bodźców, zamyśla się, zatapia w świecie fantazji. Ma trudność z zapamiętywaniem informacji, wykonywaniem instrukcji. Często „przełącza się” pomiędzy zadaniami, co sprawia, że ma trudność z ich dokończeniem. Dziecko jest niezorganizowane, zapomina o ważnych sprawach, gubi swoje rzeczy, nie potrafi utrzymać porządku, a przez nieuwagę popełnia błędy. Może źle radzić sobie w szkole mimo uzdolnień.

U dzieci z ADHD wyżej opisane objawy najczęściej współwystępują, choć wyróżnia się też podtypy tego zaburzenia różniące się dominującym zespołem symptomów – z przewagą nadpobudliwości i impulsywności oraz z przewagą deficytów uwagi. Drugi z podtypów dominuje u dziewcząt, co sprawiło, że przez długi czas ADHD uważano za problem dotyczący głównie chłopców. Bez cech nadruchliwości trudności z utrzymaniem koncentracji trudniej zaobserwować, zwłaszcza gdy zostają skompensowane np. wysoką inteligencją czy wsparciem rodziców.

ADHD u dzieci – trudności diagnostyczne

Diagnostyka ADHD stanowi spore wyzwanie, choćby dlatego, że jego objawy pokrywają się z normalnymi dziecięcymi zachowaniami. Najmłodszym zdarza się zapomnieć o odrobieniu pracy domowej, zamyślić się w czasie lekcji czy niespokojnie siedzieć przy stole. Choć ADHD to często występujące zaburzenie, nie trzeba od razu podejrzewać go u pociechy, która wykazuje wyżej opisane objawy.

Proces diagnozy ADHD u dzieci jest skomplikowany ze względu na ograniczone możliwości współpracy z dzieckiem. Dlatego, aby uzyskać trafne rozpoznanie, należy działać kompleksowo. Małego pacjenta zazwyczaj bada interdyscyplinarna grupa specjalistów – psycholog, psychiatra, neurolog dziecięcy, pediatra. Nierzadko też potrzebna okazuje się konsultacja innego lekarza, np. diabetologa.

W nieoczywistych przypadkach rozpoznanie ADHD musi obejmować diagnostykę różnicową. Służy to wykluczeniu lub potwierdzeniu występowania innych problemów, które mogą dawać takie same symptomy jak zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi.

W jakich schorzeniach występują objawy właściwe ADHD?

Zachowania charakterystyczne dla obrazu ADHD towarzyszą licznym chorobom somatycznym. Podejrzenie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi może w takich przypadkach uchronić małego pacjenta przed dalszym rozwojem chorób, które są diagnozowane niejako przy okazji, w ramach badań różnicowych.

Niedobory pokarmowe

U małego pacjenta, który od dłuższego czasu zdradza symptomy mogące świadczyć o ADHD, warto w pierwszej kolejności wykonać podstawowe badania krwi (m.in. morfologię), które dają pojęcie o ogólnym stanie zdrowia pacjenta. Należy też oznaczyć stężenie poszczególnych mikroelementów, ponieważ np. niedobory magnezu lub cynku mogą powodować nadpobudliwość, drażliwość, impulsywność, a niedobory żelaza lub witaminy D3 często powodują trudności z koncentracją.

Choroby tarczycy

Przyczyn problemów typowych dla ADHD można upatrywać w zaburzeniach pracy tarczycy. W przypadku jej nadczynności dziecko bywa nadpobudliwe, nadruchliwe, niedoczynność z kolei może powodować problemy z pamięcią i koncentracją. Podstawowym parametrem, jaki oznacza się przy podejrzeniu schorzeń tarczycy jest TSH, a przy niepokojącym wyniku warto wykonać cały pakiet tarczycowy.

Choroby metaboliczne

Schorzenia takie jak insulinooporność czy cukrzyca kojarzone są głównie z osobami w dojrzałym wieku, ale mogą wystąpić także u dzieci, w szczególności cukrzyca typu I. Już tylko chwilowa hipoglikemia wywołuje takie objawy jak: nadaktywność, trudność w usiedzeniu w jednym miejscu, problemy z koncentracją. Zgodnie z najnowszymi badaniami cukrzyca typu I może też powodować uszkodzenia w mózgu w ośrodku odpowiedzialnym za funkcje poznawcze. Dlatego przy podejrzeniu ADHD u dzieci zaleca się wykonanie badań metabolicznych.

Niedosłuch, niedowidzenie

Trudności z koncentracją uwagi można zaobserwować u dzieci, u których nie są w pełni sprawne podstawowe zmysły, czyli słuch i wzrok. Takie problemy u najmłodszych często długo pozostają niezauważone. Tymczasem fakt, że dziecku trudno skupić się na lekcji i zrozumieć nauczyciela bywa właśnie rezultatem niedosłyszenia wszystkich jego wypowiedzi. Dodatkowo podczas takich zajęć malec może zacząć się nudzić i niespokojnie kręcić w ławce.

Z jakimi zaburzeniami psychicznymi łatwo pomylić ADHD?

Wyżej wymienione schorzenia somatyczne to tylko niektóre z możliwych problemów zdrowotnych o objawach wspólnych z symptomami ADHD. Pokazują jednak, jak ważne jest podjęcie diagnostyki różnicowej. Jeszcze większych trudności może nastręczać odróżnianie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi od zaburzeń psychicznych. Te zresztą często współistnieją z ADHD, co można zaobserwować w przypadku niżej wymienionych, przykładowych problemów.

Depresja i zaburzenia lękowe

W przebiegu depresji i zaburzeń lękowych dochodzi do obniżenia zdolności poznawczych, w tym – problemów z koncentracją uwagi. Częstym objawem jest także niepokój psychoruchowy. Jednocześnie dzieci z ADHD często doświadczają obniżonego nastroju i lęku w związku z tym, że gorzej niż inne radzą sobie z codziennymi wyzwaniami.

Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD)

Dzieci z ChAD są nadpobudliwe, nadmiernie gadatliwe, mają nadmiar energii, wahania nastroju i trudności z koncentracją uwagi. Dlatego w przypadku nawet 85% małych pacjentów podejmuje się diagnozę w kierunku ADHD. Różnica polega jednak na tym, że w przypadku ChAD opisane objawy mają charakter epizodyczny, podczas gdy w ADHD utrzymują się w sposób przewlekły.

Zaburzenia ze spektrum autyzmu

Dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu często nie przystają do otoczenia, mogą mieć trudności w kontaktach społecznych, bywają nadpobudliwe, emocjonalnie niedojrzałe. Podobne cechy zaobserwować można u najmłodszych z ADHD, choć w ich przypadku problemy społeczne są drugorzędne w stosunku do objawów takich jak nadpobudliwość lub nieuwaga, podczas gdy w przypadku autyzmu stanowią cechę podstawową.

Zaburzenia zachowania

Nieprawidłowe, niezgodne z oczekiwaniami społecznymi zachowania, takie jak buntowniczość czy fizyczna agresja, stanowią odrębne zaburzenie wymagające specyficznego postępowania. Często jednak są powikłaniem ADHD, choć mogą także być mylone z takimi objawami jak nadpobudliwość czy impulsywność.

Jak trafnie zdiagnozować ADHD?

Tylko trafne rozpoznanie pozwala wdrożyć skuteczną terapię ADHD, która – w zależności od indywidualnego przypadku – może opierać się na farmakoterapii, psychoedukacji, terapii behawioralnej (pojętej jako uczenie się nowych nawyków czy umiejętności społecznych), a także takich alternatywnych metodach jak biofeedback czy ćwiczenia integracji sensorycznej. Dlatego diagnostyka ADHD to długotrwały proces, który oprócz badań różnicowych obejmuje:

• szczegółowy wywiad z rodzicami na temat funkcjonowania dziecka w różnych środowiskach;
• opinie innych opiekunów, np. nauczycieli, pedagoga szkolnego;
• rozmowy z dzieckiem i obserwację jego zachowania w różnych sytuacjach;
• testy psychologiczne wykonywane przez dziecko oraz kwestionariusze wypełniane przez opiekunów.

Aby zostało postawione rozpoznanie ADHD, objawy zaburzenia muszą utrzymywać się od co najmniej 6 miesięcy, być widoczne we wszystkich obszarach życia i wpływać negatywnie na funkcjonowanie małego pacjenta. Dlatego, jeśli obserwujesz u swojego dziecka jedynie kilka symptomów wskazujących na ADHD lub gdy symptomy te pojawiają się jedynie w określonych okolicznościach, warto rozpocząć diagnostykę od podstawowych badań, które może zlecić pediatra.