Jak zlikwidować stany zapalne w organizmie?

Stan zapalny to reakcja obronna układu odpornościowego, która ma na celu głównie walkę z różnymi infekcjami lub uszkodzeniem tkanek. Warto podkreślić, że powstawanie stanu zapalnego to fizjologiczna reakcja organizmu, podobnie jak stres. Jej z złożone mechanizmy mają na celu szybki powrót do zdrowia, czyli homeostazy. Niestety zdarza się też tak, że stan zapalny jest nadmiernie nasilony i wywoływany przez zwykle neutralne cząsteczki antygenów pyłku, kurzu, substancje chemiczne lub białka pokarmowe (alergia i nadwrażliwość) lub skierowany przeciwko zdrowym tkankom (autoimmunizacja).

Stan zapalny organizmu przyczyny

Głównymi czynnikami wywołującymi stan zapalny mogą być wirusy, bakterie, grzyby, ciało obce, uszkodzenie lub martwica. Można wyróżnić dwa rodzaje reakcji zapalnej. Ostry stan zapalny jest zwykle krótki, intensywny i prowadzi do szybkiego naprawienia uszkodzenia. Na skutek urazu lub infekcji naczynia krwionośne się rozszerzają, zwiększa się przepływ krwi, następuje obrzęk, opuchlizna, zwiększona aktywność białych krwinek (limfocytów) oraz gojenie. Natomiast przewlekły stan zapalny to zwykle mniej intensywna długotrwała, utrzymująca się reakcja, która równolegle niszczy i próbuje naprawić tkanki — często kończąc się przewlekłymi zmianami ropnymi i włóknieniem. Przewlekły stan zapalny może wynikać z następujących przyczyn:

• Niepowodzenie w eliminacji czynnika wywołującego ostre zapalenie, takiego jak wirusy i drobnoustroje chorobotwórcze, w tym Mycobacterium tuberculosis, pierwotniaki, grzyby i inne pasożyty, które mogą opierać się mechanizmom obronnym gospodarza i pozostawać w tkankach przez dłuższy czas.
• Ekspozycja na niski poziom określonego drażniącego czynnika lub obcego materiału, którego organizm nie potrafi usunąć przez rozkład enzymatyczny lub fagocytozę, w tym na przykład substancje lub chemikalia przemysłowe wdychane przez długi czas, takie jak pył krzemionkowy.
• Choroba autoimmunologiczna, w której układ odpornościowy rozpoznaje własne, prawidłowe struktury organizmu jako obce antygeny i atakuje zdrowe tkanki, prowadząc do rozwoju chorób takich jak reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) czy toczeń rumieniowaty układowy (SLE).
• Zaburzenia w komórkach odpowiedzialnych za regulację zapalenia, prowadzące do utrzymującego się lub nawracającego stanu zapalnego, jak w chorobach autoimmunizacyjnych (np. rodzinna gorączka śródziemnomorska).
• Czynniki zapalne i biochemiczne wywołujące stres oksydacyjny i dysfunkcję mitochondrialną, takie jak zwiększona produkcja wolnych rodników, końcowe produkty zaawansowanej glikacji (AGEs), kryształy kwasu moczowego (moczanów), utlenione lipoproteiny, homocysteina i inne.
• Zwiększona przesiąkliwość jelitowa powodująca przenikanie do krwiobiegu fragmentów bakterii np. LPS i białek z pokarmów mogąc powodować nadmierną aktywacje układu immunologicznego, czyli rozwój nadwrażliwości pokarmowych IgG-zależnych nasilających stan zapalny.

Przewlekły stan zapalny

O ile ostry stan zapalny najczęściej szybko przemija i prowadzi do pełnej regeneracji to forma przewlekła może przebiegać „po cichu” i mieć konsekwencje dla zdrowia. Zapalenie przewlekłe (ang. chronic inflammation) rozwija się powoli i może trwać wiele tygodni, miesięcy, a nawet lat. Charakterystyczne dla przewlekłego stanu zapalnego nacieki tkanek przez białe krwinki, takie jak makrofagi, limfocyty i komórki plazmatyczne, które wytwarzają cytokiny zapalne, czynniki wzrostu i enzymy. W odpowiedzi na obce lub własne antygeny, makrofagi i komórki dendrytyczne, uwalniają cytokiny, takie jak IL-1 i TNF-α.

Cytokiny te pobudzają komórki śródbłonka w miejscu uszkodzenia do wydzielania selektyn i integryn, które stymulują przemieszczanie się leukocytów. Gdy krążące leukocyty wnikną do miejsca uszkodzenia, są aktywowane przez różne cytokiny i chemokiny wydzielane przez makrofagi i komórki dendrytyczne. Oprócz rekrutacji leukocytów, tkankowe makrofagi i komórki dendrytyczne uczestniczą także w usuwaniu antygenu poprzez fagocytozę, uwalnianie cytokin i pełnienie funkcji komórek prezentujących antygen limfocytom. Przyczyniają się one się do postępującego uszkadzania tkanek oraz wtórnych procesów naprawczych, w tym włóknienia i tworzenia ziarniniaków. Inne białe krwinki – neutrofile są pierwszymi komórkami i dominują w ostrej fazie zapalenia.

Zawierają one ziarnistości bogate w enzymy (lizozym, metaloproteinazy, mieloperoksydazę), które uwalniane są w kierunku obcego lub własnego antygenu, prowadząc do jego zniszczenia. Neutrofile niszczą także antygen poprzez fagocytozę, wytwarzanie reaktywnych form tlenu oraz wydzielanie cytokin takich jak IL-1, IL-6 i TNF-α. Limfocyty, w tym limfocyty T i B, stanowią kolejną linię obrony i odgrywają kluczową rolę w modulowaniu zapalenia poprzez liczne złożone mechanizmy, w tym wydzielanie cytokin, stymulację limfocytów oraz produkcję przeciwciał i kompleksów immunologicznych. Płytki krwi również mogą odgrywać rolę w procesie zapalnym poprzez agregację płytek, tworzenie zakrzepu i degranulację, w wyniku której uwalniają się chemokiny i mediatory zapalne. Niestety przewlekły stan zapalny nawet o niskim nasileniu jest czynnikiem sprzyjającym wielu chorobom cywilizacyjnym stanowiącym łącznie główne przyczyny niepełnosprawności i śmiertelności. Do tych schorzeń zalicza się głównie choroby układu sercowo-naczyniowego, nowotwory, cukrzycę typu 2, przewlekłe choroby nerek, niealkoholową stłuszczeniową chorobę wątroby oraz choroby autoimmunologiczne i neurodegeneracyjne.

Warto przeczytać: https://diag.pl/pacjent/artykuly/dobra-dieta-czyli-jaka-podejdz-do-tematu-kompleksowo/

Przewlekły stan zapalny objawy

Jak już wspomniano, przewlekły stan zapalny organizmu może przebiegać bezobjawowo. Charakteryzuje się on udziałem wspomnianych już grup białych krwinek — makrofagów, limfocytów, komórek plazmatycznych. Może mieć niektóre cechy zapalenia ostrego, ale biorą w nim udział inne główne grupy komórek odpornościowych (makrofagi, limfocyty T i B oraz komórki plazmatyczne). Są to komórki długo żyjące, które prowadzą bardziej złożoną i długotrwałą reakcję zapalną. Wydzielają cytokiny, modulują odpowiedź odpornościową i biorą udział w przebudowie tkanek. W przewlekłym zapaleniu procesy uszkodzenia, napływu komórek i próby naprawy zachodzą jednocześnie, prowadząc do włóknienia i przewlekłego uszkodzenia tkanek – jak zanik błony śluzowej w przewlekłym zapaleniu żołądka czy marskość wątroby przy przewlekłym wirusowym zapaleniu wątroby. Według literatury do najczęstszych objawów rozwijających się w przebiegu przewlekłego zapalenia należą:

• ból głowy, bóle stawów (arthralgia), bóle mięśni (myalgia),
• przewlekłe zmęczenie i bezsenność,
• depresja, lęk i zaburzenia nastroju,
• dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, takie jak zaparcia, biegunki czy refluks kwasowy,
• przyrost masy ciała lub jej utrata,
• osłabiona odporność i nawracające infekcje.

Natomiast objawami ostrego stanu zapalnego np. podczas infekcji są: gorączka, dreszcze, osłabienie, bóle lub zawroty głowy, utrata apetytu i bóle mięśniowe.

W celu oceny stanu zapalnego w organizmie warto wykonać badania podstawowe krwi (morfologię z rozmazem ręcznym i OB). Warto wspomnieć, że najwięcej odchyleń od norm obserwuje się w ostrych stanach zapalnych, mogą one dotyczyć wzrostu liczebności białych krwinek (w niektórych przypadkach obniżonej liczby), a niekiedy także nadmiaru płytek krwi. Do monitorowania stanu zapalnego używa się stężenia tzw. białka C reaktywnego (CRP). Mocno podwyższony wskaźnik CRP jest zwykle wskaźnikiem infekcji bakteryjnych. W przypadku podejrzenia stanu zapalnego w poszczególnych organach, można zbadać adekwatne markery dla tych narządów, np. enzymy wątrobowe, trzustkowe lub kalprotektynę w przypadku stanu zapalnego jelit itd. Niestety nie istnieją jeszcze wysoce skuteczne laboratoryjne metody oceny pacjentów pod kątem przewlekłego stanu zapalnego o niskim nasileniu, a diagnoza jest stawiana jedynie wtedy, gdy zapalenie występuje w powiązaniu z inną chorobą. Coraz częściej jednak bada się cytokiny prozapalne, poziom wspomnianego CRP i fibrynogenu.

Jeżeli podejrzewamy, że stan zapalny w organizmie jest nasilany przez produkty spożywcze warto wykonać badania w kierunku alergii i nadwrażliwości pokarmowej oraz zastosować odpowiednią dietę eliminacyjną, najlepiej pod kontrolą dietetyka.

Jak zlikwidować stany zapalne w organizmie? 

A jak leczyć stan zapalny w organizmie? Ważne żeby eliminować czynniki prozapalne, odpowiednio leczyć infekcje oraz dbać o najistotniejsze aspekty stylu życia. Najbardziej kluczowym elementem stylu życia jest różnorodna dieta, zgodna z zaleceniami zdrowego żywienia.

Korzystne jest ograniczenie spożycia produktów prozapalnych, takich jak w tłuszcze nasycone, tłuszcze trans, czerwone mięso i wędliny, napoje gazowane, rafinowane węglowodany (cukry) czy syrop glukozowo-fruktozowy. W tym celu należy unikać dań przetworzonych, gotowych słodyczy i przekąsek. Natomiast włączenie do diety wielonienasyconych kwasów tłuszczowe omega-3 ma działanie przeciwzapalne. Olej rybi to najbogatsze źródło kwasów tłuszczowych omega-3. Wyższe spożycie omega-3 wiąże się z obniżeniem poziomu TNF-alfa, CRP i IL-6.

Każda zdrowa dieta powinna opierać się o duże ilości warzyw. Szczególnie znane ze swoich właściwości przeciwzapalnych są warzywa krzyżowe np. brukselka, kapusta, brokuły i kalafior oraz zielone liściaste, jak szpinak czy rukola. Fasola i inne rośliny strączkowe są bogate w białko i flawonoidy (szczególnie witeksynę i izowiteksynę), wspierają one zdrowie serca, prawidłowy poziom cukru we krwi i układ pokarmowy, a także pomagającym w redukcji masy ciała. Przeciwzapalne właściwości maja również czerwone i fioletowe owoce, szczególnie jagody, winogrona, są one bogate w naturalne przeciwutleniacze, polifenole i inne związki przeciwzapalne. W badaniach stwierdzono, że spożycie wiśni i soku wiśniowego wykazuje działanie moczopędne oraz hamujące interleukinę-1 (IL-1) u pacjentów z dną moczanową.

Przeczytaj także: https://diag.pl/pacjent/artykuly/wirus-bakteria-markery-stanu-zapalnego/

Błonniki nierozpuszczalne i prebiotyczne zawarte w warzywach, owocach, nasionach i pełnoziarnistych produktach mają właściwości przeciwzapalne, mianowicie obniżają IL-6 i TNF-alfa. Dodatkowo w opisywanych produktach są obecne przeciwutleniacze witamina C i polifenole które obniżają poziom CRP. Do polifenoli zaliczamy głównie flawonoidy, kwasy fenolowe, taniny, lignany i stilbeny. Poza warzywami i owocami znajdziemy je w herbacie głównie zielonej, kawie, kakao, orzechach czy oliwie z oliwek. Badania wykazały, że spożywanie orzechów, np. migdałów lub orzechów laskowych, było związane z niższym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych i cukrzycy.

Warto zwracać uwagę na dostarczanie do organizmu mikroelementów i witamin wspierających układ odpornościowy. Są to magnez, witamina D, witamina C, witamina E, kwas foliowy, cynk i selen. Magnez jest uznawany za jeden z najsilniej przeciwzapalnych składników diety i jego spożycie wiąże się z obniżeniem poziomu CRP, IL-6 i aktywności TNF-alfa. Witamina D działa przeciwzapalnie poprzez hamowanie mediatorów zapalnych, takich jak prostaglandyny i czynnik transkrypcyjny NF-κB. Witamina E, cynk i selen pełnią w organizmie funkcję przeciwutleniaczy.

Warto też skorzystać z naturalnego wsparcia przeciwzapalnych substancji znajdujących się w przyprawach i ziołach. Do najczęściej stosowanych należą kurkuma, imbir, cynamon, czosnek, chili, rozmaryn, szafran oraz rumianek, mięta i kora dębu.

Żeby zmniejszyć stan zapalny w jelitach i całym organizmie, warto też wspierać się prozdrowotnymi szczepami probiotycznymi, ponieważ mikrobiota jelitowa ma istotny wpływ działanie układu immunologicznego. Zaburzenia mikrobioty są przyczyną dolegliwości jelitowych i mogą sprzyjać dysfunkcji bariery jelitowej oraz przyczyniać się do rozwoju nadwrażliwości pokarmowych IgG-zależnych. W celu eliminacji prozapalnych pokarmów wykonuje się badania liczby specyficznych przeciwciał IgG skierowanych przeciwko pokarmom (np. Imu Pro Basic lub Imu Pro Complete). Sposób postępowania i dieta po badaniu pomaga wyciszyć stan zapalny o niskim nasileniu i pozbyć się objawów nadwrażliwości. Wspomniana już odpowiednia probiotykoterapia jest doskonałym uzupełnieniem diety przeciwzapalnej, ponieważ uszczelnia barierę jelitową i zmniejsza przenikanie niepożądanych białek pokarmów do krwiobiegu.

Badania sugerują, że w obniżeniu stanu zapalnego w organizmie pomocna jest utrata nadmiernej masy ciała. Na przykład u pacjentów z łuszczycowym zapaleniem stawów, które jest przewlekłym autoimmunizacyjnym zapaleniem stawów, sama utrata masy ciała wykazuje niezależny związek z istotną klinicznie poprawą aktywności choroby i zmniejszeniem zapalenia.

Kolejnymi istotnymi czynnikami wpływającymi na poziom stanu zapalnego są aktywność fizyczna i odpowiednia ilość snu. W badaniach klinicznych wykazano, że regularna aktywność fizyczna zmniejszają poziom prozapalnych cząsteczek niezależnie od utraty masy ciała. Lubiana aktywność, szczególnie na świeżym powietrzu ma działanie relaksujące i antystresowe, co ma pozytywny wpływ na samopoczucie, układ pokarmowy, nerwowy i immunologiczny. Dobrej jakości sen trwający 7-8 godzin to ważny element profilaktyki zdrowotnej oraz umożliwienie regeneracji organizmu, a szczególnie układu odpornościowego.

W niektórych wskazaniach lekarz może zalecić wsparcie farmakologiczne w leczeniu stanu zapalnego. Zwykle są to metformina, statyny, niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) i kortykosteroidy. Warto jednak pamiętać, że wszystkie leki mają swoje skutki uboczne dlatego ich przyjmowanie, szczególnie długotrwałe warto skonsultować z lekarzem. Często też zmiana stylu życia, szczególnie dieta, regularna aktywność i dobry sen, choć wymagają czasu i cierpliwości mają lepsze efekty, gdyż stanowią profilaktykę powikłań chorób cywilizacyjnych.