Jak odróżnić przemęczenie psychiczne od niedoborów w organizmie?

Przemęczenie może mieć wiele przyczyn – od intensywnej pracy, po przedłużające się konflikty rodzinne. Takie objawy jak brak energii lub obniżony nastrój mogą jednak wynikać nie tylko z problemów natury psychicznej. Często są to symptomy niedoborów substancji odpowiedzialnych za regulację funkcji psychicznych.

Przemęczenie – syndrom naszych czasów

Współcześnie przemęczenie staje się doświadczeniem bardzo wielu mieszkańców krajów wysokorozwiniętych. Zawrotne tempo życia, mocno konkurencyjny rynek pracy, hałas w wielkich miastach, fakt, że nieustannie bombardowani jesteśmy zalewem informacji, a nawet wewnętrzny przymus funkcjonowania w mediach społecznościowych sprawia, że żyjemy w ciągłym napięciu. Przewlekły stres nasilają: niepewna sytuacja geopolityczna, wysoka inflacja czy widmo katastrofy ekologicznej.

Choć czasy sprzyjają zmęczeniu i przebodźcowaniu, nie każdy zmaga się ze złym samopoczuciem. Na uczucie wypalenia składają się także indywidualne czynniki, np. kryzys małżeński, niesatysfakcjonująca praca, kłopoty finansowe. Nierzadko jednak na przemęczenie skarżą się osoby, których życie układa się na pozór pomyślnie, a także te, którym szczęśliwie udaje się przezwyciężać wszelkie problemy. Jak zatem rozpoznać przyczyny zmęczenia, by skutecznie sobie z nim poradzić?

Jakie objawy zmęczenia powinny niepokoić?

Zmęczenie stanowi naturalne zjawisko, które samo w sobie nie musi być powodem do niepokoju. Jeśli jesteś w stanie na bieżąco regenerować siły – po intensywnym treningu, ciężkim dniu w pracy, miesiącu wypełnionym remontem mieszkania – najprawdopodobniej ogarnia Cię „zwykłe” zmęczenie, które nie wymaga innej interwencji niż pełnowartościowy posiłek, zasłużony relaks czy zdrowy sen.

Symptomy przemęczenia określanego jako wypalenie, które nie ustępuje mimo odpoczynku, są podobne do objawów właściwych depresji, choć nie muszą o niej świadczyć. Twój niepokój powinny wzbudzać takie przedłużające się stany jak:

• uczucie wyczerpania, braku energii;
• wahania nastroju, niepokój, drażliwość;
• utrata zainteresowań;
• spadek satysfakcji z życia (pracy, relacji itd.);
• unikanie kontaktów towarzyskich;
• brak motywacji do działania;
• prokrastynacja (odkładanie trudnych zadań na później);
• problemy z pamięcią, koncentracją;
• wzmożona senność mimo przespanej nocy;
• pogorszenie jakości snu;
• dolegliwości bólowe bez wyraźnej przyczyny (np. bóle głowy, mięśni, kręgosłupa);
• dolegliwości żołądkowo-jelitowe;
• zaburzenia apetytu (np. jego brak lub „zajadanie” stresu);
• spadek odporności (częstsze infekcje);
• obniżenie libido.

Jeżeli doświadczasz któregoś z powyższych objawów, zdecydowanie zadbaj o swoje samopoczucie, zwłaszcza jeśli przyczyna Twojego zmęczenia i zniechęcenia nie jest jasna. Mogą kryć się za nimi problemy, które nie przeminą samoistnie i na dłuższą metę będą mieć poważne konsekwencje. Czy wiesz, że psychiczne przemęczenie może wynikać z zaburzeń w funkcjonowaniu Twojego organizmu?

Somatyczne podłoże wypalenia psychicznego

Samopoczucie psychiczne i fizyczne są ze sobą sprzężone. Często mówi się o tym, że stres i inne problemy natury psychicznej prowadzą do chorób – obniżenia odporności, dolegliwości bólowych spowodowanych nadmiernym napięciem mięśni, niestrawności, dermatoz, a nawet nowotworów. Wciąż nieco mniej uwagi poświęca się wpływowi patologii w organizmie na nastrój czy poziom życiowej energii. Prawdopodobnie jednak znasz sformułowanie, że „jesteśmy tym, co jemy” – niewłaściwa dieta to właśnie jedna z przyczyn tak częstego w dzisiejszym świecie przemęczenia.

Za takimi funkcjami psychicznymi jak motywacja, koncentracja, a nawet pewność siebie stoi skomplikowana chemia organizmu. Potrzebujemy odpowiedniej podaży substancji odżywczych, które w procesach metabolicznych przekształcane są na związki regulujące funkcjonowanie wszystkich narządów i układów ciała, w tym układu nerwowego. Niestety, ze względu na wygodę, brak czasu czy po prostu niewłaściwe przyzwyczajenia często sięgamy po produkty pozbawione cennych dla zdrowia składników.

Czy wiesz, w jaki sposób komponować zdrową dietę? Jakich produktów unikać, a które jeść nawet kilka razy dziennie? Jeśli nie, sprawdź, czym jest talerz zdrowego żywienia. Tymczasem dowiedz się, w jaki sposób niedobory niektórych witamin i minerałów mogą wpływać na Twoje samopoczucie, powodując chroniczne zmęczenie i obniżony nastrój.

Witaminy z grupy B

Witaminy z grupy B (m.in. B6, B12) uczestniczą w metabolizmie energetycznym komórek nerwowych, syntezie neuroprzekaźników (serotoniny, dopaminy, acetylocholiny) regulujących m.in. nastrój, pamięć i sen, a także w ochronie osłonek mielinowych zabezpieczających włókna nerwowe przed uszkodzeniem.Wśród skutków niedoborów witamin z grupy B wymienia się:zaburzenia pamięci, problemy z koncentracją, obniżenie nastroju, stany lękowe, drażliwość, większą podatność na stres, bóle głowy oraz przewlekłe zmęczenie.

Witamina D

Witamina D wpływa na przekaźnictwo nerwowe w ośrodkowym układzie nerwowym, proces syntezy i uwalniania dopaminy, a także – pośrednio – na odżywienie i ochronę neuronów. Kiedy podaż witaminy D z dietą (i jej synteza skórna!) jest zbyt niska, wzrasta ryzyko zaburzeń, a nawet uszkodzeń układu nerwowego. Dochodzi m.in. do osłabienia funkcji poznawczych (pamięci, koncentracji), obniżenia nastroju i motywacji, uczucia przemęczenia. Niedobór witaminy D zwiększa też ryzyko rozwoju chorób neurodegeneracyjnych, np. choroby Alzheimera.

Magnez

Magnez jest istotny dla produkcji i wykorzystania energii w organizmie. Jego niedobory prowadzą do przewlekłego zmęczenia. Ponadto magnez stabilizuje przewodnictwo nerwowe i wspiera syntezę neuroprzekaźników. Tym samym odgrywa istotną rolę w redukcji stresu i regulacji nastroju. Skutkami niedostatecznej podaży magnezu są: nadpobudliwość nerwowa, niepokój, nastroje depresyjne. Inne konsekwencje to obniżona jakość snu (bezsenność, płytki sen), zaburzenia funkcji poznawczych (problemy z pamięcią, orientacją), bóle i zawroty głowy.

Żelazo

Jako składnik hemoglobiny i mioglobiny żelazo odpowiada za dostarczanie tlenu do mózgu i całego układu nerwowego. Uczestniczy także w syntezie neuroprzekaźników, wspiera pracę enzymów mózgowych, tworzenie synaps i przewodnictwo nerwowe. Niedobory żelaza prowadzą więc do obniżenia nastroju, drażliwości, apatii, a nawet depresji. Często objawiają się przewlekłym zmęczeniem i sennością. Utrudniają koncentrację, zapamiętywanie, a nawet prowadzą do uczucia tzw. mgły mózgowej. Powodują też niższą odporność na stres.

Wyżej wymienione substancje odżywcze to tylko niektóre spośród wielu odpowiedzialnych za samopoczucie. Należą do nich także m.in.: cynk, selen czy kwasy tłuszczowe omega-3. Ich niedobory zawsze przyczyniają się do chronicznego uczucia zmęczenia i złego nastroju.

Jak odróżnić zmęczenie psychiczne od sygnałów z ciała?

Niedobory pokarmowe to jedna z wielu możliwych przyczyn przemęczenia. Stosunkowo łatwo jednak je stwierdzić i – w razie potrzeby – im zaradzić. Dlatego działania na rzecz poprawy kondycji psychicznej warto rozpocząć właśnie od troski o swoje ciało. W żadnym wypadku jednak nie należy podejmować na własną rękę suplementacji składników, których potencjalne niedobory mogą powodować złe samopoczucie. Przewlekłe zmęczenie jest wskazaniem do badań, na podstawie których można określić, jakich substancji brakuje w organizmie lub wykluczyć taką hipotezę.

Jeśli od pewnego czasu doskwiera Ci brak energii i gorszy nastrój, wykonaj badania krwi, które pozwolą oznaczyć stężenie poszczególnych substancji w surowicy i staną się podstawą do dalszej diagnostyki. Z wynikami koniecznie zgłoś się do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, który powie Ci, w jaki sposób radzić sobie ze stwierdzonymi niedoborami, zleci adekwatną farmakoterapię, a w razie potrzeby skieruje do innego specjalisty.

Jak radzić sobie z objawami przemęczenia?

Niezależnie od tego, czy przyczyną Twojego zmęczenia są niedobory pokarmowe, czy wyjątkowo trudny okres w życiu zawodowym, możesz skorzystać z wielu skutecznych metod na poprawę samopoczucia.

W każdym przypadku pomocna będzie zmiana diety na taką, która dostarcza wszystkich niezbędnych dla zdrowia składników. Mimo zmęczenia zmobilizuj się do regularnej aktywności fizycznej, najlepiej na świeżym powietrzu. Nawet energiczny spacer wpłynie korzystnie na chemię Twojego mózgu, dotleni cały organizm, doda Ci energii i poprawi nastrój. Wypoczywaj nie tylko w czasie urlopu – codziennie poświęć trochę czasu na przyjemności, kontakt z bliskimi. Zadbaj o prawidłową higienę snu. Jeśli źle radzisz sobie z objawami stresu, opanuj techniki, które pomogą Ci zrelaksować się po wyczerpującym dniu (np. zacznij ćwiczyć jogę).

Kiedy skorzystać z profesjonalnej pomocy?

Nawet jeśli badania laboratoryjne wykazały, że cierpisz na niedobory żelaza, a Twoje wyczerpanie ma niewątpliwy związek z intensywnym wysiłkiem, możesz rozważyć kontakt z psychoterapeutą. To istotne, jeśli dotyczy Cię co najmniej kilka spośród przedstawionych w artykule symptomów przemęczenia, a objawy te utrzymują się od dłuższego czasu. Przyczyny Twojego złego samopoczucia mogą być znacznie bardziej skomplikowane i na dłuższą metę nie poprawi go ani zdrowsza dieta, ani urlop czy stosowanie technik relaksacyjnych.

Psychiczne wypalenie często jest konsekwencją takich problemów psychicznych (nie zawsze uświadomionych) jak nadmierny perfekcjonizm czy niskie poczucie własnej wartości. Oprócz tego uczucie przemęczenia niemal zawsze towarzyszy depresji i zaburzeniom lękowym. Może stanowić też symptom maskujący emocje związane z traumatycznymi doświadczeniami. Zaburzenia psychiczne, wewnętrzne konflikty, a nawet błędne schematy poznawcze to problemy, z którymi trudno poradzić sobie samodzielnie. W takich przypadkach jakość życia może podnieść psychoterapia, która przywróci Ci nie tylko energię, ale też pewność siebie, radość życia i wewnętrzny spokój.